قواعد درس 10 :
مُستثني – منادا
الف) مستثني : مستثني آن است كه حكم ما بعد ادات استثناء را از حكم ماقبل آن خارج كند.مثال :
جاء التّلاميذُ الا واحداً منْهُم
آن چه از حكم كلي خارج شده (بد از ادات استثنا) «مستثني» نام دارد و آن چه قبل از ادات استثناء مي آيد« مستثني منةن ناميده مي شود به مثال زير دقت كنيد.
جاء التلاميذ الا واحداً منهم
مستثني منه ادات استثنا مستثني و منصوب
اركان استثنا عبارتند از :
1) مستثني منه
2) ادات استثناء
3) مستثني
انواع مستثني :
مستثني بر سه قسم است .
1. متصل
2. منقطع
3. مفرّغ
1 – متصل:
مستثني از جنس مستثني منه است. مثل :
جاءَ الضيوفُ الاّ اخاك .
مستثني منه / مستثني و منصوب
2 – منقطع :
مستثني از جنس مستثني منه نيست . مثل :
حضرتُ اخواتُك الاّ اخاك .
مستثني منه / مستثني و منصوب
نكته : به مستثناي متصل و منقطع، مستثناي «تام» هم مي گويند، چون مستثني منه در آنها ذكر مي شود و هر دوي آن ها اعراب «مستثني » منصوب است.
3 – مفرّغ : در مستثناي مفرّغ مستثني منه در جمله ذكر نمي شود و مستثني مطابق با نقشي كه در جمله پيدا مي كند با فرض نبودن الاّ اعراب مي گيرد. مثل :
لا يَنْجَحُ الا المجتهدُ (لان يَنْجَحُ مشخصٌ الاّ المجتهد)
(مستثناي مفرّغ و مرفوع بدون «الاّ» فاعل براي «لا يَنْجَحُ»)
نكته : استثناي مفرّغ معمولاً با ادات نفي يا استفهام همراه است. همان طور كه در جمله قبل مشاهده مي شود.
حكم مستثني به «غير»
حكم كلمه ي مستثني شده با «غير» به دليل مضاف اليه بودن مجرور است (كلمه ي بعد از غيرمضاف اليه و مجرور است) اما اعراب خود كلمه ي «غير» همانند اعراب اسمي است كه بعد از «الاّ» مي آيد مثل :
* نَجَحَ الطّلبُ الاّ الكسلانَ :
(مستثناي متصل و منصوب)
* نَجَحَ الطُّلابُ غير الكسلانِ :
(اعراب «غير» مانند اعراب «الكسلانَ» است كه در جمله بالا بعد از «الاّ» آمده و منصوب است)
غير : مستثني و منصوب
الكسلانِ : مضاف اليه مجرور
* ما نجَحَ الاّ المجتهدُ
مستثناي مفرّغ و مرفوع چون جمله بدون بودن الاّ نياز به فاعل دارد و فاعل مرفوع است
* ما نَجَحَ غيرُ المجتهد
(اعراب «غيرُ» مانند اعراب «المجتهدُ» است كه در جمله ي بالا بعد از «الاّ» آمده و مرفوع است)
المجتهدِ : مضاف اليه و مجرور مسثناي مفرغ و مرفوع با اعراب فاعل
منادا :
ب) منادا : منادا اسمي است كه بعد از يكي از حروف ندا ( يا، ايا، ايّ، الهمزة) مي آيد.
مثل : يا / تلميذُ !
حرف ندا منادا
انواع منادا :
1 – مناداي مضاف : مناداي مضاف ممنصوب است ، مثل :
يا طُلابَ المدرسةِ . / يا عبدالله !
مناداي مضاف و منصوب /مناداي مضاف و منصوب
2 – مناداي مفرد : منادا ممكن است مفرد باشد (مضاف نباشد) و در اين حالت غالباً «مبني بر ضمّ» است . مثل :
يا تلميذاتُ ، يا اللهُ
تلميذاتُ : مناداي مفرد، مبني برضم ،محلاً منصوب
يا الله : مناداي مفرد ، مبني بر ضم ، محلاً منصوب
نكته ي 1: گاهي ضمير ياء متكلم در منادا حذف مي شود و حركت كسره ي ما قبل «ياء» باقي مي ماند در اين صورت اعراب نماوي «تقديري» است.
مثال : يا عبادِ فاتّقونِ ---> (در اصل )يا عبادي فاتّقوني
مناداي مضاف، تقديراً منصوب
يا ربّ اغْفرلي --->(در اصل) يا ربّي اغْفرلي
مناداي مضاف تقديراً منصوب
نكته ي 2 : هر گاه منادا داراي «ال» باشد، قبل از كلمه ي «ايّها» (براي مذكر) و «ايّتها» (براي مؤنث) آورده مي شود مثال :
يا ايّها الرّجل .... (مذكر)
يا ايّتها الفاضلة (مؤنث)
نوشته شده در یکشنبه دهم آبان ۱۳۸۸ ساعت 17:23 توسط میثمی نیا |