دستگاه بینالمللی یکاها[۱] (به فرانسوی: Système international d’unités)، که با SI شناخته میشود، دستگاه بینالمللی استاندارد شدهای برای سنجش کمیتها بر حسب یکاها (واحدها) است. این سامانه در سال ۱۹۶۰ پایهگذاری شد. «توجه به این موضوع ضروری است که گرچه در چند کمیت اصلی مانند طول، جرم و زمان یکاهای این دستگاه با دستگاه متریک مشترک و پذیرفتهشده است با اینحال در خیلی از کمیتهای اصلی و فرعی دیگر با هم تفاوت دارند مانند کلوین و درجه سلسیوس یا ژول و کیلوکالری و… و نباید این دستگاه را با دستگاه متریک اشتباه گرفت» این دستگاه نوع پیشرفته و بینالمللی دستگاه متریک است.
در هر دستگاه اندازهگیری کمیتهایی را به عنوان کمیتهای اصلی مشخص میکنیم و سپس آنها را مستقلاً تعریف کرده و روش اندازهگیری مستقل آنها را ارائه میکنیم. کمیتهای فرعی با بهکارگیری قوانین فیزیک و روابط ریاضی به دست میآیند.
یکاهای فرعی واحدهایی هستند که از ترکیب چند واحد تشکیل شدهاند؛ مانند متر بر ثانیه برای سنجش سرعت. در اصل در اینجا سرعت بهعنوان کمّیتی بر حسب طول و زمان (یعنی به شکل مقدار طول طی شدهٔ مشخص در مدت زمان مشخص) بیان میشود.
در ایران از سال ۱۳۰۳ خورشیدی تصمیم به اجرای دستگاه بینالمللی یکاها گرفته شد. اندازهها مطابق با اندازههای استاندارد بینالمللی بود اما برای یکاها نامهای ایرانی پیشنهاد شد: ذرع به جای متر، درم به جای گرم و رطل به جای لیتر.[۲] در بررسی طرح در این مجلس، به پیشنهاد عبدالله یاسایی (صدرالادباء) نماینده سمنان و دامغان، به جای ذرع، گز و به جای رطل پیمانه تعیین شد.[۳] در قانونی که برای اجرای این دستگاه در نهم فروردین ۱۳۰۴ به تصویب رسید، دولت مکلف شد ظرف سه سال از تصویب این قانون، اوزان و مقیاسهای تازه را تهیه کند، چهار ماه پیش از انقضای سه سال اوزان و مقیاسهای جدید را آگهی عمومی کند و با گذشت سه سال کامل از تصویب قانون، به اجرا بگذارد. برای کسانی که از اجرای آن خودداری کنند و همچنان واحدهای قدیمی به کار ببرند، مجازات از سه روز تا یک ماه زندان در نظر گرفته شد. [۴] نامهای واحدهای اندازه گیری پس از چند جلسه بحث بر سر نامگذاری، چنین تعیین شد [۵] و در دهم خرداد ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
دولت موفق نشد این دستگاه یکاها را در ایران جا بیندازد و اجرا بکند. در نتیجه، در سال ۱۳۱۱ عبدالله یاسایی که در زمان نمایندگی مجلس از حفظ نامهای ایرانی برای یکاها دفاع میکرد، اکنون که معاون وزیر اقتصاد ملی و رئیس کل تجارت شده بود، لایحهای در هجدهم دی ۱۳۱۱ به تصویب مجلس شورای ملی رساند که قانون قبلی را لغو میکرد و اوزان و مقیاسهاى رسمى را مطابق اصول مترى قرار میداد که واحد آن براى طول متر و براى جرم کیلوگرم است. اضعاف و اجزای مقیاسها هم مطابق اصول مترى تعیین شد. هرچند به دولت هم اجازه داده شد وزنههایی با مقایسه با اصول مترى برای من (سه کیلو) و سایر اوزان همچون سیر (۷۵ گرم) تهیه کند. [۶]